“EYNULLA ÜÇÜN ÇALIŞDIĞIM QƏDƏR HEÇ BİR SİYASİ MƏHBUS ÜÇÜN ÇALIŞMAMIŞAM”
Cəmil HƏSƏNLİ: “RƏHİM BƏYİN BAŞINA GƏLƏNLƏR HƏR GÜN, HƏR SAAT, HƏR YERDƏ, HƏR ADDIMBAŞI RAST GƏLDİYİMİZ QANUNSUZLUQLARDAN BİRİDİ”
“AZƏRBAYCAN XALQI FAKTİKİ OLARAQ SEÇKİLƏRDƏN UZAQLAŞDIRILIB”
Cəmil Həsənli ilə ilk dəfə görüşdüm desəm, bir az yanlışlıq olar. Çünki, həbsdən sonra bir-iki dəfə ayaqüstü görüşüb hal-əhval tutmuşduq. Amma bu dəfəki görüşümüzün həm səbəbi fərqliydi, həm də hədəfdə son iki ilin, barəsində ən çox danışılan alimi, ziyalısı və siyasi xadimi ilə ətraflı, geniş, əhatəli müsahibə almaq var idi. Sağ olsun, elə ilk müraciətimə müsbət cavab verdi. Görüşdük, danışdıq, bu bizim aramızda ilk əsaslı tanışlıq görüşü idi. Açığı, onun barəsində fikir və düşüncələrim xeyli mənada dəyişdi, həm də müsbət mənada, çünki niyəsə onun böyük siyasətə daha sanballı gəlişi sayılan prezidentliyə namizədlik iddiasını heç doğru bulmamışdım. Görünür bu həm də zamanında Milli Şura ilə bağlı olan düşüncələrimdən qaynaqlanırdı. Axı, Cəmil müəllim həm də Milli Şuranın sədri olaraq namizədlik kürsüsünə oturmuşdu. Uzun sözün qısası, Cəmil Həsənlini özüm üçün yenidən kəşf etdim – doğru, dürüst, özünə hörmət edən, ölkəsinin, xalqının və millətinin taleyinə, dünəninə, bu gününə və sabahına biganə olmayan bir ziyali kimi.
Söhbətimizin bir hissəsi diktafondan kənar oldu, ancaq diktafonun yaddaşına yazıb cəmiyyətə təqdim etməyi vacib bildiyim hissəsi də var. Bir az gec oldu, gecikdi bu təqdimat. Ancaq belə hesab edirəm ki, Cəmil Həsənli ilə bu müsahibəmiz beş-üç günün gündəminə hesablanmayan və hələ uzun zamanlar üçün aktual olacaq bir müsahibədi. Geridə qalanına qiymət verməyi isə, sizin öhdənizə buraxıram, sayğıdəyər oxucular. Beləliklə, bu dəfəki müsahibim Cəmil Həsənlidi, beləcə titulsuz-filansız. Çünki titullar insanlara deyil,insanlar titullara yaraşıq verər. Bu mənada Cəmil müəllimin olan-olmayan bütün titullarını bir kənara qoyub, onun özünnən baş-başa olun, o qədər.
(Əvvəli ötən saymızda)
– Demək istəyirsiniz ki, tribunada sizinlə yanaşı duran liderlər düşündüklərini deyə bilmirlər, ya da deməkdən çəkinirlər?
– Yox, əvvəla deyim ki, tribunada mənimlə yanaşı duran liderlər əksər hallarda məndən daha sərt və bəzi məqamlarda məndən daha ciddi şeylərdən danışırlar. Ona görə də hesab edirəm ki, bu məsələyə bir az ədalətli yanaşmaq lazımdır. Söhbət liderlərdən gedirsə və siz onların çıxışlarına diqqət yetirsəniz, görərsiniz ki, kifayət qədər sərt şeylər deyir, ünvanlı fikirlər söyləyirlər. Ona görə də siz mənim indi söylədiyim fikirləri o istiqamətə yozmayın…
– Mən heç nəyi yozmuram, sadəcə sizin dediklərinizi dəqiqləşdirmək istədim.
– Bilirsiniz bütün hallarda mənim yanaşmam baş verən hadisələrə yalnızca bir siyasətçinin yanaşması deyil axı. Eyni zamanda bu bir alimin, vətəndaşlıq mövqeyi olan bir ziyalının mövqeyidir. Siyasətçilər sırf siyasi prizmadan məsələlərə yanaşa bilərlər. Cəmiyyət qarşısında bizim ictimai yükümüz, bir siyasətçinin daşıdığı ictimai yükdən daha ağırdı. Əlbəttə bunun məsuliyyətini dərk eləmək lazımdır.
– Bir halda ki, mitinq mövzusuna gəldik, mənim üçün çox maraqlıdı, niyə bu mitinqlərin aparıcılığı bu işdə xüsusi səriştəsi olan şəxslərə deyil, AXCP-dən olan cavan uşaqlara həvalə olunur? Axı, Milli Şurada Qurban Məmmədov, İbrahim İbrahimli və digər olduqca səriştəli və necə deyərlər bu işin ustası olan adamlar var. Həm də mitinqlər AXCP-nin deyil, Milli Şuranın mitinqləridi. Bu məsələni heç Koordinasiya Şurasında müzakirə edibsinizmi?
– Əlbəttə bütün bu məsələlər hamısı müzakirədən keçir, yəni heç nə özfəaliyyət formasında baş vermir. Hər şey müzakirə olunaraq, ümumi kollektiv bir qərara gəlinir. Bizim üçün bu məsələdə elə bir problem yoxdu. O da bəllidi ki, bəli, Koordinasiya Şurasının üzvləri sırasında mitinqləri çox uğurla apara biləcək şəxslər var. Amma eyni zamanda gənclərin də ictimai-siyasi proseslərə cəlb olunması, tribunada görünməsi və mitinq kimi məsuliyyətli bir tədbiri aparması onlar üçün də bir təcrübədi. Ümumiyyətlə, Milli Şuranın fəaliyyətində gənclərə münasibət önəmli bir yer tutur və əslində Milli Şuranın fəaliyyətinin çox mühüm hissəsi gənclər siyasəti ilə bağlıdı. Milli Şuranın özündə də kifayət qədər istedadlı gənclər var. Birincisi, biz Koordinasiya Şurasının iclaslarında bu məsələləri müzakirə eləyən zaman elə dediyiniz adamların özləri də belə məsləhət bilirlər ki, qoy gənclər aparıcılıq eləsinlər. İkincisi də, bilirsinizmi, zaman gənclərin xeyrinə işləyir və bunu da nəzərə almaq lazımdı. Məsələn, mitinqlərdə o bədii tərtibatı ki gənclər verirlər, o bədii nümunələri ki gənclər seçirlər, müəyyən yaş həddini ötmüş adamlar üçün bunu etmək çətindir. Mən onu da bilirəm ki, bunun arxasında hətta sizin demək istəmədiyiniz daha nələr var. Məsələn, niyə aparıcılar ancaq AXCP-nin üzvləri arasından seçilir? Mən sizə tam səmimiyyətlə deyirəm ki, bu AXCP-nin təşəbbüsü deyil, bizim xahişimizdi. Tutaq ki, son mitinqlərin aparıcıları olan həm Əbülfəz Qurbanlı, həm də İlham Hüseynli kifayət qədər istedadlı gənclərdi və mən bunların o yaşda kütlə qarşısında belə özlərini təqdim etmələrinə, sadəcə olaraq heyran qaldım. Hətta bəlkə də mən həmin yaşda bunu edə bilməzdim, amma indiki gənclik bunu bacarır. Bir daha deyirəm ki, bu Milli Şuranın Koordinassiya Mərkəzinin kollektiv münasibətinin və kollektiv yanaşmasının nəticəsidi.
– İkinci dəfədi mənim nəyi isə istədiyimə eyham vurursunuz. Vallah mən heç nə istəmirəm, sadəcə bu sualları da nə cürsə verib cavabını almaq lazımdı. Bəlkə də siz fərqində olmaya bilrəsiniz, amma bu məsələlər kifayət qədər aktualdı və cəmiyyət arasında xeyli suallar doğurur.
– Yox, narahat olmayın, nəyi istəsəniz soruşa bilərsiniz.
– Baxın, Cəmil müəllim mənim şəxsən iştirak etdiyim iki mitinqdə natiqlərin kütləyə təqdimatı şəxsən mənə çox maraqlı göründü və içimdə xeyli cavabsız suallar doğurdu. Məsələn, Əli Kərimlini mitinqlərdə az qala dünyanın bir nömrəli siyasətçisi və çağdaş tarixin ən mübariz lideri kimi təqdim edən aparıcılar, tutaq ki, Cəmil Həsənlini ən yaxşı halda, sadəcə tanınmış alim, mütəvazi bir ziyalı kimi təqdim edirlər. Bu cür təqdimat sizin az da olsa qürurunuza toxunmur ki? Ən azından prezidentliyə namizəd olmaqla yanaşı, həm də çiyninizə çox ağır risk qoyan çıxışlar eləmisiniz. Üstəgəl də hər nə qədər siz buna təvazökarlıqla yanaşsanız da, artıq Cəmil Həsənli cəmiyyətin xeyli hissəsinin ümidlə baxdığı və inandığı siyasi liderlərdən biridir.
– Deməli təqdimatla bağlı onu deyim ki, Milli Şuranın rəhbərliyində titul xəstəliyi yoxdu. Və mən buna çox şadam ki, adamlar bunun fərqində deyillər ki onları necə təqim edirlər. Bu çox yaxşı meyldir. Yəqin siz də bilirsiniz ki, qədim İran şahlarına, türk sultanlarına o qədər titul qoşurdular ki, günəş onunla çıxır, ay onunla batır, qibleyi-aləm-filan. Və çox təəssüflər olsun ki, bu titul xəstəliyi indiki hakimiyyətdə yenidən rəsmi xarakter alır. Çağdaş dünyanın siyasi sistemində özünü görən lider gərək barəsində belə ifadələrin işlənməsinə yol verməsin. Qaldı ki, bizim mitinqlərdəki təqdimata, əsl təqdimat kimin aparıcı tərəfindən necə təqdim edilməsi deyil, kimin özünü necə təqdim etməsidir. Onun çıxışı, çıxışının məzmunu, intellektual səviyyəsi, hədəfləri, milli-mənəvi dəyərlərə münasibəti, mübarizə əzmi və s. ölçülür əsl təqdimat. Və bu təqdimatı yalnız kütlə qarşısına çıxan şəxsin özü tam şəkildə ortaya qoya bilər. Məncə aparıcının təqdimatı burada yalnız köməkçi vasitədi. Əli Kərimliyə gəlincə, mən ədalət naminə demək istəyirəm ki, bu gün gedən siyasi mübarizənin önündə Əli Kərimli gedir, AXCP isə bu günkü siyasi mübarizənin mərkəzi təşkilatıdı. Kimə qarşı necə münasibət bəsləməyimizdən asılı olmayaraq, bu gün bu belədi və biz də belə deməliyik, daha doğrusu etiraf etməliyik. Sabah ayrı situasiya yaranacaqsa, həmin situasiyaya uyğun da qiymətləndirmə olacaq. Hər halda bu mənim yanaşmamdı və ola bilər ki, kimsə bununla razılaşsın, kimsə də razılaşmasın.
– Cəmil müəllim, dediniz ki, haqsız tutulan adamların müdafiəsi Milli Şuranın əsas fəaliyyət yönlərindən biridir. Elə-belə yeri gəldi soruşum, hərçənd ki bu məsələnin üzərinə gəlmək fikrim yox idi. Amma tutaq ki, elə, ya da belə, Sərdar Əlibəyli də siyasi məhbus idi. Şəxsən sizə heç qəribə gəlmədimi ki, Sərdar Əlibəylinin ümumiyyətlə, o cümlədən də sizin cinah tərəfindən müdafiəsi yox idi. Nə siyasi müstəvidə, nə mətbuatda, nə də QHT-lər tərəfindən hər hansı şəkildə müdafiə olunduğumu nə hiss etdim, nə də gördüm.
– O müdafiədən sadəcə olaraq sizin xəbəriniz yox idi. Birincisi, Sərdar Əlibəyli bir jurnalist kimi siyasi məhbuslar dairəsinə daxil edilmişdi. Əgər Sərdar Əlibəyliyə qarşı hər hansı formada biganə münasibət olsaydı, yaddan çıxsaydı, həmin siyahıda onun adı keçməzdi. Mən istəyirəm ki, bunu sən özün də biləsən və bu məsələni ayrı cür də qəbul etmə, yəni bunu etmək borcumuzdu. Həbs olunduğu bütün müddətdə Sərdar Əlibəylinin şəkli hər gün qəzetdə gedib. Bu elə-belə, sadəcə olaraq kiminsə yanaşmasına bağlı olan məsələ deyil. Keçirdiyimiz bütün kütləvi tədbirlərdə şəxsən Cəmil Həsənli heç kəsi yaddan çıxarmamaq üçün “Azadlıq” qəzetindəki o siyahını kəsib cibinə qoyurdu ki, onların hamısının adlarını oxuya bilsin. Bundan başqa keçirdiyimiz bütün beynəlxalq görüşlərdə, insan haqları ilə məşğul olan istənilən təşkilatla təmasda olanda, bir qələm əhli olaraq, nahaqdan həbs olunmuş insan kimi Sərdar Əlibəyli müdafiə olunub və siz buna yüz faiz əmin ola bilərsiniz.
– Siz indi bir şeylər dediniz, mən də bilirəm ki, bir sıra yerlərdə şəxsən siz mənim adımı çəkibsiniz və bu haqda məhkəməyə gələndə mənə deyirdilər. Təbii ki, bu səbəbdən sizə təşəkkür edirəm. Ancaq qəzetə gəlincə, siz yəqin ki “Azadlıq” qəzetini nəzərdə tutursunuz, mənim şəklim bu qəzetə həbsimdən düz iki ay on gün sonra qoyulub. Ayrıca onu da deyim ki, bu yaxınlarda özüm üçün internetdə bir monitorinq apardım. Mənim məhkəmələrim 9 ay davam eləyib. Təsəvvür edin ki, bu gün internetdə Sərdar Əlibəylinin dəmir barmaqlıqlar arxasında nübar üçün bir dənə belə şəkli yoxdu. Bunun özü o deməkdi ki, Sərdar Əlibəylinin siyasi ya qeyri-siyasi bir məhbus kimi varlığı Azərbaycanın siyasi, media və insan haqları ilə məşğul olan QHT qurumları tərəfindən inkar edilib, ən yaxşı halda onlar mənim barəmdə sadəcə “unudublar”. O mənada istəyirəm sizə də deyim ki, bu məsələdə konkret olaraq Cəmil Həsənlinin mövqeyi ayrı şeydi, elə ya da belə məni və mənim kimi həbs olunmuş digər məhbusları müdafiə etməyə borclu olan qurum və təşkilatların mövqeyi isə tamam başqa bir şeydi. Və mən sizi əmin edirəm ki, bu yöndə ciddi problemlər var.
– Burada sizin də müəyyən mənada haqlılığınız var. O mənada ki, mən adətən çalışıram bütün məhkəmələrə gedim. Hətta bir dəfə Əvəzin məhkəməsinə də getdim. Dəfələrlə Qurban Məmmədovun, “Nida”çıların məhkəmələrində olmuşam. Yeri gəlmişkən onu da deyim ki, biz həmin dövrdə sizin haqqınızda məlumatı Qurban bəydən alırdıq. Üstəgəl, o vaxt müəyyən arxayınçılığımız da var idi ki, siz Qurban bəylə bir yerdəsiniz. Amma inanın ki, çox ağır vəziyyətdə olan siyasi məhbuslarımız var idi və bu gün də var. Bu insanları müdafiəsiz qoymaq olmaz. Bəlkə də bu müdafiənin özü də bir şey deyil, amma mənəvi dəstək baxımından çox vacibdi.
– Təbii ki, mənəvi dəstəkdən söhbət gedir və mənim ayrı nəyə ehtiyacım var idi ki? Amma təəssüf ki, çox cüzi istisnalarla, mən o dəstəyi görmədim.
– Bütün hallarda adamlar hiss eləməlidi ki, cəmiyyət, yaxud ən azından cəmiyyətin müəyyən bir hissəsi mənəvi cəhətdən onların yanındadı. Bu həm də ona görə çox vacibdi ki, onlar ümidsizliyə qapanmasınlar. Amma eyni zamanda adamlar var ki, mən onların məhkəmələrində iştirak etmişəm. Onların azad olunması üçün elə qapılar açmışam ki, bu gün özlərinin də xəbərləri yoxdu. Əslində bundan heç təəssüflənmirəm də. Amma həmin şəxslər həbsdən çıxandan sonra bu hakimiyyətin əlində mənə qarşı rupora çevrildi. Bir daha deyirəm ki, hər şeyə rəğmən mən etdiklərimdən təəssüflənmirəm və həmin vaxtda vicdanımın mənə diktə elədiyi addımları atmışam.
– Məsələn, bu sırada kimlərin adını çəkə bilərsiniz?
– Mən bu fikirləri səsləndirəndə daha çox Eynullanı nəzərdə tuturdum.
– Eynulla Fətullayevimi deyirsiniz?
– Bəli. Eynulla üçün çalışdığım qədər heç bir siyasi məhbus üçün çalışmamışam. Hətta bir dəfə çox maraqlı bir şey oldu. Rəhmətlik İsaxan Aşurov həmişə məni görəndə deyirdi ki, sən Allah, bu Eynullanın məsələsini parlamentdə səsləndir, qoy diqqət mərkəzində olsun. Həmin vaxt kifayət qədər nüfuzlu bir deputat mənə çox maraqlı bir şey dedi. Eynulla barəsində çıxışımı bitirəndən sonra o mənim yanıma gəldi və dedi ki, Cəmil müəllim, nahaq özünü yorursan, o bizim adam olub, qaydaları pozub və ona görə də həbs olunub, çıxandan sonra yenə də bizim adam olacaq.
– Bu günlərdə mənə çox maraqlı görünən bir məsələ baş verdi. Öz fəaliyyəti ilə az qala bütün dünyanı heyran qoyduğu iddia olunan ASAN XİDMƏT-i Rəhim Qazıyevin 40 ildi yaşadığı mənzili özəlləşdirməkdən imtina edib. Bu xidmətin 3 aydan sonra gələn cavabı həqiqətən şok edicidi. ASAN XİDMƏT-inə rəsmən deyilib ki, Rəhim Qazıyevin evi heç vaxt özəlləşməyəcək, getsin kimə deyir-desin. Sizcə bu nədi, yaxud da nəyin göstəricisidir?
– Bu sadəcə qanunsuzluqdu. Hər gün, hər saat, hər yerdə, hər addımbaşı rastlaşdığımız qanunsuzluqlardan biri.
– Prezidentin birbaşa təşəbbüsü ilə dövlət idarələrində yaşanan süründürməçilk və bürokratiyanı aradan qaldırmaq üçün yaradılmış bir xidmətin bu cür davranışı sizcə sıradan bir təsadüfdümü, yoxsa hakimiyyətin Rəhim Qazıyevə olan münasibətinin göstəricisidi?
– Şübhəsiz ki, bu hakimiyyətin öz vətəndaşına, konkret halda isə birbaşa Rəhim bəyə olan münasibətinin nəticəsidi. ASAN XİDMƏT həqiqətən də bütün işləri asan yola verir. Amma Rəhimə çatanda bu iş çətinləşirsə, demək, məsələ ASAN XİDMƏT-lik deyil. Burada söhbət birmənalı şəkildə hakimiyyətin münasibətindən gedir. Məndə heç şübhə yoxdu ki, bu haqda bilavasitə hakimiyyətin müəyyən dairələri tərəfindən göstəriş olub. Bu indiki ASAN XİDMƏT-in vaxtında da, bundan əvvəlki “çətin xidmət”in zamanında da beləydi və bu ölkənin hakimiyyətdə təmsil olunan bəzi adamlarının və bəzi qurumlarının istəkləri, həm dövlətin, həm də vətəndaşların marağına həmişə üstün gəlib. Indiki halda baş vermiş məsələyə də hansı yöndən baxırsan bax, bunun bir adı var – qanunsuzluq, ayrıseçkilik, müəyyən vətəndaşlara qarşı diskriminasiya və s.
– Yəni ikili standart olduğunu demək istəyirsiniz?
– Vallah ikili standart olsaydı nə vardı ki. Burada söhbət çoxüzlü və çoxtərəfli standartlardan gedir.
– Indi verəcəyim suala bəlkə də cavab vermək istəməyəcəksiniz. Amma indiki zamanda bu haqda soruşmasam məni də düzgün başa düşməzlər. Bu arada Rauf Arifoğlu ilə bir para polemikanız oldu. Sonradan elə bir hissiyyat keçirdinizmi ki, gərək heç qoşulmayaydım, cavab verməyəydim, yoxsa elə doğru elədiyinizi düşünürsünüz?
– Mən istəmirəm biz təzədən o məsələyə qayıdaq. Bütün hallarda bu məsələ oldu keçdi və mən heç nədən peşiman deyiləm. Təzədən bu məsələyə qayıtmaq fikrim də yoxdur.
– O zaman mən sualı bir az başqa şəkildə verim. Bütün yönlərinnən Rauf Arifoğlu cəmiyyətdə kifayət qədər tanınır. Amma bir məsələ də hamıya bəllidi ki, sizin prezidentliyə namizəd qismində aktiv siyasətə fəal qoşulduğunuz zamana qədər, hətta Milli Şuranın yaranma dövründə də müxalifət adına keçirilən bütün yapılanmalarda Rauf Arifoğlu istisnasız olaraq rəyasət heyətində yer alıb. Amma indi vəziyyət o yerə gəlib ki, Rauf bəyi rəyasət heyətinə əyləşdirənlər, onu Azərbaycanın siyasi gündəminin əsas fiqurlarından birinə çevirənlər bir kənarda qalıb, amma Cəmil Həsənli sinəsini qabağa verib, öz təbirinizcə desək, doğru bildiklərini söyləməklə məşğuldu. Məsələnin bu tərəfi sizi heçmi narahat eləmir? Yəni qısası, illərlə Rauf bəyi gah öndə, gah da arxada tutanlar vəziyyəti kənardan seyr edirlər və Cəmil Həsənli də, belə demək mümkünsə, özünü “pis adam”eləməklə məşğuldu.
– Düzünü deyim ki, o məsələ ilə bağlı mən bütün demək istədiklərimi demişəm və hesab eləmirəm ki, dediklərimə görə pis adam olmuşam. Bütün dediklərim mənim deyəcəklərim şeylər idi. Oldu, dedim, keçdi getdi və bu məsələyə qayıtmaq istəmirəm. Çünki bu kifayət qədər həssas məsələdi, ona görə də istəmirəm ki, biz təzədən bu polemikaya girək.
– Parlament seçkilərinə hazırlaşırsınızmı?
– Biz qirum halında Milli Şura olaraq əlbəttə parlament seçkilərinə hazırlaşırıq. Amma biz parlament seçkilərindən daha çox, ölkədə seçki mühitinin yaradılmasına hazırlaşırıq. Siz kifayət qədər qələm təcrübəsi olan jurnalistsiniz və yəqin ki, ölkədə olan hazırkı seçki mühitini özünüz də dəyərləndirə bilirsiniz. Çox qəribədi ki, seçkiyə 4 aydan da az vaxt qalmasına baxmayaraq, Azərbaycanda hələ də seçki mühitinin olduğu hiss olunmur. Yəni, qarşıda ölkəni parlament seçkilərinin gözlədiyi heç bir şəkildə hiss olunmur. Məsələn, əvvəlki qanunla artıq, yəni 4 ay əvvəldən seçki dövrü başlamalıydı. Onun iki ayı aktiv təbliğat dövrü idi, 4 ayı isə bütövlükdə təşkilati, təbliğati və sənədləşmə və s. müddəti idi. Bu müddəti qısaltmaqla hakimiyyət əslində seçkilərə olan marağı öldürdü, seçki təbliğatını minimuma endirdi. Bu da öz növbəsində xalqın seçkilərdə aktiv fəaliyyətini məhdudlaşdırdı. Ona görə də biz indiki mərhələdə seçki qanunvericiliyinə dəyişikliklərin və əlavələrin edilməsi, Venesiya komissiyasının təkliflərinin nəzərə alınması, bütün tərəfləri təmin edən seçki komissiyalarının formalaşması üçün çalışır və bütün bunların həyata keçirilməsini çox vacib hesab edirik. Bu yaxınlada YAP-ın rəhbərliyində təmsil olunan şəxslərdən biri deyir ki, seçki qanunvericiliyində dəyişikliklərdənsə, seçicilərlə işləməyə üstünlük verilməlidi. Amma təəssüflər olsun ki, bu gün Azərbaycan xalqı mövcud konstitusiyaya görə öz hakimiyyətini formalaşdırmaq hüququndan məhrum edilib. Bunu mən demirəm, ATƏT-in Varşava Bürosunun son seçkilərələ bağlı rəyinə diqqət yetirsək, biz bunu mərhələ-mərhələ görərik. Təsəvvür edin ki, 2008-ci ilin prezident seçkilərində ATƏT-in müşahidə qrupu seçki saxtakarlığının 23 faiz, 2010-cu ilin parlament seçkilərində 32 faiz, 2013-cü ilin prezident seçkilərində 58 faiz olduğunu göstərir. Birincisi, normalda bu göstəricilər tərsinə olmalıydı. Yəni seçkidən-seçkiyə proses yaxşılığa doğru getməliydi. Amma biz görürük ki, proses əksinə artan xətlə pisləşməyə doğru gedir. Niyə mən ATƏT-in müşahidə missiyasının rəyi üzərində dayanıram? Çünki ATƏT-in Varşava Bürosu Avropa məkanında seçkiləri müşahidə etməyə qanuni mandatı olan yeganə təşkilatdı. O birilərin hamısı könüllülük əsasında fəaliyyət göstərirlər. Yəni, əsasən Azərbaycan hakimiyyətinin özünə dost bilərək dəvət etdiyi müşahidəçilər gəlib burada yeyib-içirlər, sonra da seçkilər haqda müsbət rəy verib gedirlər. Amma dediyim kimi, Varşava Bürosunun seçkini dəyərləndirmək haqqında rəsmi mandatı var. Və bu missiyanı göndərən təşkilatın da fikri belədi ki, seçkilərin saxtalaşdırılma dərəcəsi 58 faizdi. Bəs bu 58 faizin özü nə deməkdi? O deməkdi ki, Azərbaycan xalqı faktiki olaraq seçkilərdən uzaqlaşdırılıb. Indi baxın, tutaq ki, YAP-çı deputat deyir ki, qanun dəyişməsinə ümid eləməyin. Mən də ona deyirəm ki, axı siz qanunu bütövlükdə rejimin maraqlarına tabe eləmisiniz, siz mandatı xalqdan yox, MSK-dan alırsınız. Və bütün seçki strukturları üzərində icra hakimiyyətinin nəzarəti qurulub. Belə olan halda əlbəttə ki, YAP-çılar da, YAP-ın himayəsində olanlar da, onun rəhbərliyi altında fəaliyyət göstərənlər də bu cür danışmalı, bu cür deməlidirlər.
– Seçki haqqında qanundan şikayət edirsiniz, amma mən düşünmürəm ki, indiki qanunlar seçkilərin o qədər total şəkildə saxtalaşdırıla bilməsinə rəvac verən şəkildə olsun. Siz deyirsiniz ki, Varşava Bürosu seçkiləri belə qiymətləndirib. Axı biz öz gördüklərimizin təsdiqi üçün niyə hansısa bürolara istinad etməliyik?
-Onu düz deyirsiniz. Varşava Bürosunda oturanlar buradakı seçki saxtakarlığının miqyaslarını sizin qədər bilmirlər. Bəla burasındadı ki, bizdə mövcud qanunlara riayət olunmur. Mövcud qanuna görə də istənilən səviyyəli seçkidə normal təbliğat getməlidir. Xalqın verdiyi vergilər hesabına mövcud olan televiziyalar, xüsusən də İctimai televiziya ona görə maliyyələşdirilir ki, millətin həyatında böyük hadisə olan seçki kimi irimiqyaslı və vacib hadisələrlə bağlı müxtəlif mövqelərin əks olunmasına, vətəndaşa çatdırılmasına şərait yaradılsın. Məsələn, Türkiyənin keçirdiyi seçkilərə baxın, tutaq ki, oradakı siyasi sistemə də müəyyən mənada tənqidi yanaşma mümkündü, amma hər necə olursa-olsun, oradakı seçki millətin səsinə dayanır. Türkiyədə tək bir kimsənin belə şübhəsi yoxdu ki, ya seçki ilə məşğul olan qurumlar, ya da idarəetmədə olan hakim rejim seçki saxtakarlığına yol versin.
-O baxımdan Rusiya da, hətta Qazaxıstan-filan da bizdən öndədi.
-Məsələ burasındadı ki, bu hakimiyyət seçicinin maariflənməsində maraqlı deyil.
-Bu hakimiyyət nəinki seçicini maarifləndirmək istəmir, hətta artıq Avropanı, Amerikanı və az qala bütün dünyanı özünə də, bizə də düşmən edib, sizcə bu nə ilə bağlıdır?
-Bu yalnış bir şeydi, səhv siyasətdi.
-Sadəcə səhvdi deyib üzərindən keçiləcək məsələ deyil axı bu.
-İstəyirəm sizə tarixdən bir nümunə deyim. Ötən əsrin 70-ci illərində OPEK-in siyasətini İran müəyyən eləyirdi. Onda hələ İranda şah dövrüydü və hətta ona “OPEK-in qartalı” titulunu vermişdilər. Neftin dünya bazarındakı qiymətini, istehsalın həcmini, neftin hara və nə qədər satılmasını, əsasən Məhəmməd Rza şah müəyyən eləyirdi. Ona xəbərdarlıq elədilər ki, bu qiymətləri bir az aşağı salsın. Bu da “salmasaq nə olacaq?” deyə soruşanda, dedilər ki, heç nə olmayacaq, sadəcə olaraq taxtını altından çəkəcəyik. Təsəvvür edin ki, neft pulları gəlirdi və bu gün bizdə də müşahidə olunan dəbdəbəli tədbirlər, rəsmi mərasimlər, müxtəlif körpü inşaları, yol tikintiləri, şəhərin abadlaşdırılması və s. kimi məsələlər orda da dəbdə idi. O zamankı müxalifət də şahı ona görə tənqid edərək deyirdi ki, neft pulları mənasız şeylərə xərclənir. Həmin vaxt, 1977-ci ilin noyabrında şah mətbuata açıqlama verərək dedi ki, pulumuz var və istədiyimiz kimi də xərcləyirik, kim bunu görmək istəmir gözlərini yumsun. Az sonra İran xalqının gözü açıldı və bundan sonra nələr baş verdiyini özünüz bilirsiniz. Əlbəttə Azərbaycan dünyaya meydan oxumaq gücündə deyil.
-Təki olsaydı…
Yəni Azərbaycanın eni ilə uzunu o boydadı ki, belə bir şey ümumiyyətlə xəyal belə olunası deyil. Birincisi Azərbaycanın müstəqilliyinin tarixi çox qısadı, ikincisi, bizim ərazilərimiz böyük dövlətlərlə müqayisə olunmayacaq qədər kiçikdi. Dövlət büdcəmiz həmin böyük dövlətlərin tək bircə şirkətinin büdcəsi boyda da deyil. Üçüncü bir tərəfdən isə, dünyaya meydan oxumaqdansa, işğalda olan ərazilərimizin xilası barədə düşünmək daha vacibdi. O ki deyirsiniz Azərbaycan dünyaya meydan oxuyur, bax o meydanı ərazilərimizi işğal etmiş ölkəyə oxumaq lazımdı. Və bu dünyada elə bir nümunə yoxdu ki, öz ərazisi işğal olunmuş dövlət, öz ölkəsində olimpiada, Avropa oyunları və s. keçirsin və buna bir belə vəsait xərcləsin. Bir sözlə, ərazisi işğal olunan ölkə torpaqlarının azad olunması qayğısı ilə yaşamalıdı. Baxın, artıq oyunlar bitdi. Amma kimsə hesab edirsə ki, bunun Azərbaycanın ərazilərinin işğaldan azad olunmasına hansısa formada təsiri olacaq, bu sahədə bizim mövqelərimizi güclənəcək, ciddi səhvə yol verir. Bu cür düşünmək və bu düşüncələrə qapılaraq siyasət yürütmək tamamilə yanlış mövqedi. Ayrıca da, mənasız yerə, yaxud da kənardan böyük görsənmək xatirinə xərclənmiş bu boyda pulların hər manatına, indi istər dövlətin, istərsə də millətin çox böyük ehtiyacı var. Ölkəni idarə edənlər və bu qədər pulları faktiki olaraq göyə sovuranlar bunu mütləq nəzərə almalıdırlar. Bu yaxınlarda kimsə yazmışdı ki, bu oyunlar əvvəl Olimpiada kimi nəzərdə tutulmuşdu. Xeyr, bu belə deyil və lap başından Azərbaycana deyilmişdi ki, bu nə oyunlarıdı və hansı statusa malikdi. Bunların özləri ölkənin içərisinə hesablanmış yalançı təbliğatla həmin tədbirin statusunu böyük göstərmək istəyirdilər. Amma bir şeyi də deyim ki, eyni zamanda dünyanın gözünə girmək üçün bu qədər pul xərcləmək və faktiki olaraq dünyanı özünə qarşı çevirmək elə də asan məsələ deyildi. Yəni bu dünya tarixində çox az rastlanan nadir hadisələrdən biridir. Təsəvvür edin ki, bir dövlət rəsmisi var o gündə bir “Tvit” ataraq yazır ki, əgər bütün dünya bizə qarşıdırsa, deməli biz düz yoldayıq. Belə bir şeyi rəsmi mövqeyi olmayan və siyasətdə deletant olan birisi, bəlkə də deyə bilər. Amma bir dövlət rəsmisinin bu cür danışması çox böyük fəlakətdi. Yenə də burdan bir sual meydana çıxır və istər-istəməz düşünməli olursan ki, bizi və bu ölkəni gör kimlər idarə edir? Əgər hakimiyyətin beynəlxalq siyasət mətbəxinin başbilənlərindən biri bu cür düşünür və bu cür danışırsa, o zaman ərazilərimizin 20 ildən artıq düşmən tapdağında qalmasına təəccüblənmək lazım deyil.
Söhbətləşdi:Sərdar Əlibəyli
