Zamin Qafar Adnalı
Ermənilərin antropogenetik təhlili və “Qafqazın ən qədim xalqı” xülyası
Ermənilər və ya özlərinin adlandırdığı kimi “haylar” Ağ irqin Ön Asiya qoluna aiddir.(müxtəlif ədəbiyyatlarda Assisorid, Pont-Zaqros, Armenoid və s. kimi tanınır)
Ermənilər qaraşın dəriyə , dalğalı saçlara malikdirlər. Qıvrım saçlığa da rast gəlmək mümkündür. Gözləri və saçları qara bəzəndə şabalıdı rəngdədir. Gözlərinin üst qapağında zəif qırış müşahidə olunur.Bığ və saqqaları güclü inkişaf etmişdir. Qaşları qalındır, bitişik formalara da rast gəlmək mümkdür
Bu tipin xarakterik xüsusiyyətlərindən əlavə onları digər irqin nümayəndələrindən ciddi fərqləndirən burun və dodaq quruluşlarıdır
-Burunları qismən iri və əyri, burun qanadları genişdir həmçinin burunun uc hissəsi aşağıya doğru dartılmışdır. Əyrilik burunun qığırdaqdan yuxarıda burun çıxıntısı hesab olunan sümükdən başlayır.Burun göstəricisi 63-65-dir.
-dodaqları orta qalınlıqdadır. Üst dodağa nisbətən alt dodağı tez-tez sallanır. Alt dodaqda dodaqların kənarlarından başlayaraq ortaya doğru gəldikcə sallanma artır. Sanki burunun forması ilə alt dodağın forması vəhdət təşkil edir.
-eyni forma çənələrində də müşahidə olunur. Burun və dodaqlarda olduğu kimi çənələridə nisbətən aşağıya və geriyə doğru çəkilmişdir. Çənələri orta çıxıntılıdır.
-qulaqları iri və ətli həmçinin nisbətən bükülmüş formadadır.
-alınları çox maili, göz oyuqları Aralıq dənizi irqindən fərqli olaraq nisbətən yaxın və çökəkdədir.
-baş quruluşları braxikefal (yastıbaş) və bəzən də hiper-braxikefaldır. ( 87-89 )
-boylarının uzunluğu 164-166 sm arasında dəyişir.
Ermənilərin antropoloji quruluşu 16 antropoloji tipin və ya 72 dən artıq xalqın qarışmasından meydana gəlmişdir. Bu gün ermənilərin özlərinə əcdad axtarmaq niyyətlərinin puç olmasıda onların vahid kökə malik olmamasından irəli gəlir. Şaxta babanı belə milliləşdirməyə çalışan ermənilər öz antropoloji quruluşlarının Qafqazda ən çox rast gəlinən tip olduğunu deyirlər və hətta sübut etməyə belə çalışır. Buna görədə öz köklərini Urartululara və Assurlara bağlayırlar.
İ.A.Cavaxaşvili “Gürcü xalqının tarixi” əsərində yazır: “kəllələrin quruluşuna görə antropologiya elmi xalqları bir neçə yerə ayırır: onlardan biri qısa başlı, yəni braxikefal, digəri isə uzunbaşlı və ya dolixokefaldır. Qafqazdakı ən qədim qəbirlərdən tapılan kəllələrin ölçülməsi nəticəsində müəyyən edilib ki, ilk olaraq bizim diyarda uzunbaşlılar, yəni dolixokefallar yaşayıblar.
Professor Virxov isə qeyd edib ki, indiki gürcülərin və ermənilərin Qafqazın ən qədim əhalisi ilə heç bir bağlantısı yoxdur.
M.Q.Abudeşvili daha çox Ön Asiya irqi terminini işlətməyi məqsədə uyğun hesab edir. Çünki “armenoid irqi” etnik terminə uyğundur . Belə izah edə bilərəm: sarı irqin eyni zamanda monqoloid adlandırılması bu irqə mənsub olan əhalinin monqollara məxsus cizgilərə malik olması təəsüratını yaradır. Deməli Ön Asiya irqinin də Armenoid adlandırılması Abudeşvilinin fikrincə bütün Ön Asiya xalqlarının ermənilərə yəni haylara bənzədilməsi deməkdir. Bu sanki haylara, öz tarixlərini assurlara və bu kimi digər Ön Asiya xalqlarına calamağa imkan verir. Əgər antropoloji tipin adlandırılması tam Qafqaz xalqlarından ermənilərə aiddirsə yəni “Qafqazın antropologiyası” ifadəsini işlədiriksə bu zaman tam əminliklə onları “armenoid” adlandıra bilərik. Bütün Ön Asiya xalqlarını isə yox.
Əslində ermənilərin özlərini “hay” adlandırması, Qafqaza gəldikdən sonra Ərməniyyədə məskunlaşması, sonradan bu yerə uyğun, qonşuları tərəfindən onlara “erməni” adı verilməsi Abudeşvilinin fikri ilə razılaşmağa əsas verir. O həmçinin qeyd edirki, Ön Asiya və Qafqazın ən qədim dövrlərində braxikefal Ön Asiya tipi axtarmaq mənasızdır, o ümumiyyətlə bunu inkar edir.
Qafaqaz paleoantropoloji tədqiqatlarına qısa nəzər yetirək:
_“Dmanisi və Azıx adamları istisna olunmaqla Qafqazdan paleolit dövrünə aid tədqiqat üçün yararlı paleoantropoloji qalıq aşkar edilməmişdir. Qafqazdan Homo sapiensə aid ilk insan qalıqları Qobustandan aşkar edilmişdir. «Firuz» düşərgəsindən 11 adamın dəfn olunduğu dayaz çuxurdan tapılan sümüklər çox pis saxlanmışdır. Tapılmış kəllələrdən 7 – si kişi, 3-ü qadın, 1-i isə uşaq kəlləsidir. Tapıntının ilk tədqiqatçısı R.Qasımova Qafqazdan orta daş dövrünə aid başqa insan qalıqları aşkar edilmədiyindən Qobustan tapıntılarını yalnız Mazandaran mədəniyyətinə aid edilən Xotu mağarasından tapılmış qadın kəllə qutusu ilə müqayisə etmiş və bu kəllənin dolixokefal olduğunu bildirmişdir. Qafqazın yeni daş dövrə (neolit) əhalisinin fiziki quruluşu Qobustandakı «Kənizə» mağarasından, indiki Ermənistan ərazisindən və Gürcüstandan tapılan 4 kəllə qutularının tədqiqi nəticəsində müəyyənləşdirilmişdir. Bu kəllələrdən 3 – ü dolixkefal, İmeretiyanın (Qərbi Gürcüstan) dağətəyi hissəsindən tapılan kəllə isə mezokefaldır”. “Son tunc və erkən dəmir dövründə Azərbaycan və indiki Ermənistan, habelə indiki Şərqi Gürcüstan ərazisindən əldə edilən paleoantropoloji tapıntılar əsasında Cənubi Qafqazda Kaspi (Oğuz) tipinə mənsub əhalinin üstünlük təşkil etdiyini, transformasiya nəticəsində bu tipdən Kavkasion və Ön Asiya tiplərinin ayrıldığını müşahidə etmək mümkündür. Cənubi Qafqazın miladdan əvvəl II minilliyin sonu – I minilliyə aid edilən kurqan qəbirlərində də maraqlı qanunauyğunluq müşahidə olunur: belə ki, üzərində kurqan ucaldılan , yəni əsas mərhum, baş quruluşuna görə uzunbaş (dolixokefal), onunla birlikdə gömülən qul – qaravaş isə braxikefaldırlar”
Abudeşvili Lçaşendən 3 km aralıda yerləşən tapıntıları Şenqavit, Cararat, Kültəpə tapıntılarından fərqləndirir. O, “yeni antropoloji komplekslərin yaranması”nı məhz həmin Lçaşen yaxınlığında tapılan kəllə qutusuna aid edir. “Yeni antropoloji komplekslərin yaranması” və ya “transformasiya” dedikdə hər hansı təkamülçü fərziyyə və ya bəzi “antropoloqlar”ın dediyi kimi başın formasının uşağın beşikdə yatması ilə başın arxa hissəsindəki çıxıntının zamanla itməsi, düz formada olması demək deyil. Ümumiyyətlə bu tip fərziyyələrlə özlərini gülünc vəziyyətə salırlar. Çünki yeni doğulmuş körpənin beyin kəlləsində ( İnsan anatomiyasında visseral kəllə ifadəsi də vardır ki, bu alından aşağı sifət boyunca yerləşən sümüklərin toplusuna deyilir) üst hissəsində cüt təpə sümüyü, cüt gicgah sümüyü və bir ənsə sümüyü yeləşir.
Bu sümüklər arasında körpənin beynini zərbələrdən qorumaq üçün həmçinin gələcəkdə sümükləşməni təmin etmək üçün “əmgək” adlandırdığımız xüsusi birləşdirici təbəqə var. Əmgəklər ən geci iki yaşına qədər sümükləşir. Hətta normalda ənsə sümüyünə yaxın olan kiçik əmgəkdə 2-6 ay arasında sümükləşmə başa çatır. Lakin beyin kəlləsində mövcud olan həmin 6 sümükdə xüsusilə ənsə sümüyündə heç bir dəyişiklik olmur. Ən gec körpənin kiçik əmgəyi sümükləşməyə başlasa belə yenədə ənsə sümüyü öz formasını və çıxıntılıq dərəcəsini saxlaya bilir.
Bu sümüyü Türkiyəli antropoloqların bəziləri “turan çıxıntısı” adlandırırlar. Məhz prototürklərdə ( həmçinin Kaspi irqində ) bu sümük xüsusi uzun çıxıntıya malikdir. Həmiçinin qeyd etmək lazımdır ki , bu çıxıntının “erməni antropoloqların” dediyi kimi beşik və ya hansısa kənar təsirin vasitəsilə itməsi ehtimalı ümumiyyətlə yoxdur. Bu yalnız mələzləşmə və ya qarışıq nikahlar nəticəsində mümkündür.
Q.F. Debeç yazır: “Belə bir qənaətə gəldim ki, Qafqazda tapılan hər braxikefal baş quruluşunu armenoid saymaq olmaz (1951)”. Q.F.Debeçin qənaəti əslində kifayət qədər məntiqlidir, çünki bu gün gürcülərin aid edildiyi Kavkasion tipinində baş göstəricisi braxikefaldır. Lakin onuda qeyd etmək lazımdır ki, ermənilərin burun quruluşları ilə gürcülərin burun quruluşları arasında çox ciddi fərq var.
L.V. Oşanin isə deyirki, “bir çox göstəricilərinə görə armenoid irqi Aralıq dənizi irqi ilə yaxınlıq təşkil edir. Yalnız baş quruluşu bizə imkan verir ki, Qafqazın ən qədim xalqın müəyyən edək. Paleoantropoloji tədqiqatlar isə göstərir ki, Qafqazda ən çox dolixokefal baş quruluşlu əhali yaşamış, braxikefallıq sonradan meydana gəlmişdir”. Yuxarıda Qafqazın paleoantropoloji tədqiqatı haqqında verdiyim qısa məlumatda bunu təsdiq edir.
Erməniləri qədimləşdirilməsinə xüsusi önəm verən V.P.Alekseevdən fərqli olaraq Oşanin Qafqazda mövcud olan dolixokefal baş quruluşlu əhalinin qədimə tarixə malik olmasını və Ön Asiya tipinin sonradan formalaşdığını təsdiq edir. V.P.Alekseev isə enli sifətli paleoantropoloji tapıntıları əsas gətirərək ermənilərin mənşəyini Qafqazdilli köçlərlə əlaqələndirməyə çalışmışdı. Lakin Gürcüstanın cənubundan tapılan kəllələrin öz ölçülərinə görə Kaspi tipinə uyğun olması onun fərziyyələrini puça çıxardı. Həmçinin dil amilini əsas götürən bəzi tarixçilər üçün qeyd edim ki, ermənilərin dili hind-avropa dil ailəsinə daxildir və Qafqaz dilli deyillər. Nəinki antropologiya hətta linqivistika belə Alekseevin iddalarının məntiqsiz olduğunu göstərir.
2012-ci ildə “Biolojjcal Journal of Armenia”-da ( Ermənistanın bioloji jurnalında ) dərc olunan “АНТРОПОГЕНЕТИЧЕСКАЯ ХАРАКТЕРИСТИКА АРМЯН” ( Ermənilərin antropogenetik xarakteristikası ) adlı məqaləsində N.R. Koçar ermənilərin mənşəyini hürri tayfalarına, urartululara, assurlara bağlayır. O həmçinin müxtəlif sxemlər hazırlamaqla ermənilərin türklərdən daha qədim tarixə malik olduğunu göstərir. Öz məqaləsində Bunak, Abudeşvili, Roqinski, Alekseev kimi antropoloqların tədqiqatlarına yer vermişdir . İlk üçünün – Bunak, Abudeşvili və Roqinskinin yalnız və yalnız ermənilərin baş, burun, sifət göstəricilərini, boylarının, burunlarının uzunluğu və s bu kimi antropometrik ölçülərini qeyd etmişdir. Çünki hər 3 antropoloq ermənilərin qədimliyi haqqında müsbət fikir irəli sürməmiş, əksinə qarşı çıxmışlar. Maraqlı burasındadır ki, N.R.Koçar ən çox yuxarıda elmi sübutlarla səhvlərini qeyd etdiyim, məntiqsiz iddalarını göstərdiyim Alekseevin tədqiqatlarına eyni zamanda özünün şəxsi tədqiqatlarına əsaslanmışdır. Onu da qeyd edim ki, Alekseev Lalayan, Motrisyan və s. bu kimi erməni antropoloq və arxeoloqlarının tədqiqatlarını əsaslanaraq, Qafqazda “ən qədim erməni” axtarışına çıxmışdı. Koçarın genetik tədqiqatıda onun antropoloji tədqiqatı kimidir. Onun fikrincə ermənilərin Qafqazda və Ön Asiyada rast gəlinən genləri daşımasının səbəbi onların bu xalqların ulu babası olmasıdır. Lakin Haploqrup terminindən anlayışı olanlar gözəl bilirki, bir insanda müxtəlif xalqların geni olması onun o xalqların əcdadı olması demək deyil. Əksinə həmin xalqların yəni genlərini daşıdığı xalqların onun mənşəyində rol oynamsıdır. Azərbaycanlı genetik-mütəxəssis Elxan Rəsulovun fikrincə azərbaycanlıların genlərinin 50%-ini Qafqaz albanları, 20%-ini ərəblər, 20%-ini türk-monqollar, 10%-ini isə Mərkəzi Asiya xalqları təşkil edir. Bu sadəcə bir hipotezdir. Ermənilərdə isə 20-ə yaxın haploqrup özünü göstərir. Onlardan ən çox rast gəlinən (milli mənşəyə görə) rus, ərəb, fars, Şimali Qafqaz xalqları, gürcü, Ön Asiya xalqları, hind, qaraçı və başqalarıdır
Nəinki antropologiya hətta genetika belə ermənilərin vahid kökə malik olmasını inkar edir. Vahid kök olmadığı üçün hər hansı bir erməninin Qafqaza dair iddiası da sadacə yalandan və xülyadan ibarətdir.
Mənbə:
1. Məmmədov K.H. Qafqaz xalqlarının antropoloji tərkibi. “Tarix və onun problemləri” jurnalı, 2003, 4, s.191-193.
2. Məmmədov K.H. Qafqazın poleoantropologiyası. “Bakı Universiteti xəbərləri” jurnalı, 2003, 2, s.156-163.
3. Məmmədov K.H Antropologiyanın əsasları (dərslik). Bakı,2006
4. V. B. Şadlinski, Ş. İ. Qasımov, N. T. Mövsümov. İnsan anatomiyası 3 cilddə Bakı : Səda, 2007.
5. V. B. Şadlınski, A. B. İsayev, E. Ə. Xıdırov. Uşağın anatomiyası (nəzəri kurs) Bakı : Səda,
6. Абдушелишвили М. Г. Материалы к краниологии Кавказа. Тр Института экспериментальной морфологии АН ГССР, т V, Тбилиси, 1955
7. Абдушелишвили М. Г. Черепа из поздних погребений Самтаврского могильника. Тр. Института экспериментальной морфологии АН ГССР, т. VIII, 1960, 281303 стр.
8. Абдушелишвили М. Г. Об антропологическом составе современного населения Армении. Антроп. сб. IV. Тр. Института этнографии АН ССР, т. 82, М., Изд-во АН СССР, 1963 с. 3
9. Абдушелишвили М. Г. Антропология древнего и современного населения Грузии. Тбилиси, «Мецниереба», 1964, стр. 207.
10. Алексеев В. П. Происхождение народов Кавказа, М., «Наука», 1974, 316 стр.
11. Бунак В. В. Антропологический состав населения Кавказа.. Вестник Государственного музея Грузни, т. XIII – А, Тбилиси. 1946.
12. Бунак В. В. Древнейшие краниологические типы Передней Азии. Кр. сообщения Института этнографии, 11, 1947, с. 76 – 79.
13. Деникер И. Человеческие расы. Перевод с франц. СПб., 1902..
