Bəs nazirin bəhs etdiyi bu optimallaşdırma nədir, hansı mexanizmlə icra edilir, avantaj və dezavantajları nədən ibarətdir?

Məsələ ilə bağlı Lent.az-a açıqlama verən təhsil eksperti Kamran Əsədov deyib ki, Azərbaycanda bəzi ali təhsil müəssisələrinin birləşdirilməsinə ehtiyac var: “Bildiyiniz kimi hazırda Azərbaycanda filiallar da daxil olmaqla 53 dövlət və özəl ali təhsil müəssisələri fəaliyyət göstərir. Amma bu təhsil ocaqlarında bir-birini təkrar edən, eyni istiqamətli fakultələrin sayı həddindən artıq çoxdur”.

Bir müddət əvvəl Nazirlər Kabinetinin orta ixtisas təhsili müəssisələri şəbəkəsinin optimallaşdırılması ilə bağlı verdiyi qərarı xatırladan təhsil eksperti bildirib ki, uzun müddət müstəqil fəaliyyət göstərən 14 kollec birləşdirilib, 3 kollec profil üzrə müvafiq ali təhsil müəssisələrinin tabeliyinə verilib: “Belə ki, Nazirlər Kabinetinin qeyd etdiyim qərarı ilə orta ixtisas təhsili müəssisələrinin şəbəkəsinin optimallaşdırılması, təkrarlanmanın aradan qaldırılması, idarəetmənin, maliyyələşmənin, kadr hazırlığının səmərəsinin və keyfiyyətinin yüksəldilməsi məqsədi ilə Bakı Sosial Pedaqoji Kolleci Bakı Humanitar Kollecinə, Bakı Kompüter Kolleci Bakı İdarəetmə və Texnologiya Kollecinə, Şuşa Musiqi Kolleci Şuşa Humanitar Kollecinə qoşulub. Bundan başqa, Gəncə Texniki Kolleci və Gəncə Humanitar Kolleci birləşdirilərək Gəncə Dövlət Regional Kolleci, Şəki Pedaqoji Kolleci və Şəki Musiqi Kolleci birləşdirilərək Şəki Dövlət Regional Kolleci, Şamaxı Humanitar Kolleci və Şamaxı Dövlət Sənaye-İqtisad Kolleci birləşdirilərək Şamaxı Dövlət Regional Kolleci, Bakı Neft-Energetika Kolleci Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universitetinin nəzdində Bakı Neft-Energetika Kolleci, Sumqayıt Dövlət Texniki Kolleci Sumqayıt Dövlət Universitetinin nəzdində Sumqayıt Dövlət Texniki Kolleci adlandırılıb. Bakı Sənaye-Pedaqoji Kolleci Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Kollecinə qoşularaq, sonuncu Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin nəzdində Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Kolleci adlandırılıb”.

K.Əsədovun fikrincə, məhz bu kolleclərin birləşdirilməsindən sonra Azərbaycanda bəzi ali təhsil müəssisələrinin də birləşdirilməsi məsələsini gündəmə gətirildi və hətta indiyə qədər bir sıra ali təhsil müəssisələrinə rektorların təyin olunmaması da bu məsələnin öz aktuallığını qoruduğunu göstərir: “Belə ki, Azərbaycan Texniki Universitetinin, Azərbaycan Dillər Universitetinin, Turizm və Menecment Universitetinin rektorsuz qalması bu ali təhsil müəssisələrinin hansısa öz profilli universitetləri ilə birləşməsini qaçılmaz edir. Hesab edirəm ki, Azərbaycan Dillər Universiteti ilə Slavyan Universitetinin, Azərbaycan Texniki Universiteti ilə Memarlıq və İnşaat universitetinin birləşdirilməsi və ya bu hər iki universitetin bir ay öncə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin sərəncamı ilə yaradılan Bakı Mühəndislik Universitetinin adı altında birləşdirilməsi, Turizm və Menecment Universitetinin Azərbaycan Dövlət İqtisad Universiteti ilə birləşdirilməsini yaxın zamanlarda görə biləcəyik. Çünki bu ali təhsil müəssisələri demək olar ki, eyni kadr hazırlığını həyata keçirirlər. Bu təcrübə bizim təhsil sistemində yaşanıb. Bir neçə il əvvəl Azərbaycan Müəllimlər İnstitutunun ləğv edilərək Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinə birləşdirilməsi bunun bariz nümunəsidir”.

Təhsil eksperti hesab edir ki, məhz sadaladığı bu faktorlar nəzərə alınmaqla, Azərbaycanda bəzi ali təhsil müəssisələrinin də birləşdirilməsinə ehtiyac var.

Optimallaşdırmanın həm də büdcədən maliyyələşmədə azalmalara səbəb olacağını qeyd edən K.Əsədov deyib ki, adıçəkilən ali təhsil müəssisələri dövlət büdcəsinin vəsaiti hesabına maliyyələşir və hansı ali məktəbin kadr hazırlığı yüksək səviyyədədirsə, bunlar analiz olunmalı və onların maddi-texniki bazasının yaxşılaşdırılması istiqamətində iş görülməlidir.

Bəzi universitetlərdə təkrar ixtisasların tədris olunduğunu vurğulayan K.Əsədovun sözlərinə görə, əgər rəqabət mühiti yaradılarsa, ali təhsil müəssisələrinin birləşdirilməsinə ehtiyac qalmaz: “Ümumilikdə universitetlərin hazırladığı kadrlar arasında təhsil səviyyəsi baxımından elə bir nəzərəçarpan fərq olmur. Bilirsiniz, bu gün əmək bazarındakı tələbat ilə müqayisədə universitetlərin, kolleclərin buraxdığı kadrların sayı arasında ciddi fərq var. Çünki tələb-təklif məsələsi var. Sovet dövründə 10-12 ali məktəb Azərbaycanın iqtisadiyyatını zavod fabrikin şəraitində tam təmin edirdi. Kadr artıqlığı da əmələ gəlirdi. Amma indi universitetlərin sayını artırsaq, bunların işlə təminatı həyata keçirilməsə elə çıxır ki, savadlı fəhlə nəsli yetişdiririk. Bu mənada bu universitetlərin birləşdirilməsi, müəyyən qisminin ləğv olunması zamanın tələbindən irəli gələn məsələdir. Düzdür, istər dünya təcrübəsinə istərsə də qonşu dövlətlərə nəzər salsaq, Azərbaycanda ali məktəblərin sayı nisbətən azlıq təşkil edir. Hətta qardaş Türkiyədə bir sıra universitetlərin təkcə birinin birinci kursa qəbul etdiyi tələbələrin sayı bizim bir qəbul ilində ali məktəblərə qəbul olmuş tələbələrin sayından çoxdur. Türkiyədə ali məktəblərə qəbul olmuş tələbələrin böyük faizini xarici ölkələrin vətəndaşları təşkil edir. Amma təəssüflər olsun ki, uzun müddət ərzində fəaliyyət göstərən və uzun tarixə malik olan bir sıra istər dövlət, istərsə də özəl ali təhsil müəssisələrinin hazırladıqları kadrlar dövrün tələblərinə cavab vermir. Lakin son illərin təcrübəsinə görə yeni yaradılan universitetlər təhsilin səviyyəsinə görə köhnələri üstələyir”.

Təhsil eksperti təklif edir ki, eyni ixtisas hazırlığını həyata keçirən ali təhsil müəssisələri birləşdirilsin, ləğv olunan universitetlərin yerində dövlət büdcəsindən asılı olmayan özəl universitetlər yaradılsın: “Bundan başqa, hər bir universitetə xarici ölkələrdən tələbə qəbuluna üstünlük verilməsi tövsiyə olunsun. Çünki bu məsələ bizim universitetlərdə çox aşağı səviyyədədir. Əgər Azərbaycan universitetlərinə xaricdən tələbə axını olarsa, bu, həm ölkə iqtisadiyyatına, həm ali təhsil müəssisələrinin beynəlxalq reytinq siyahısına, həm də təhsilin inkişafına müsbət təsir göstərəcək”.

Məsələ ilə bağlı Təhsil Nazirliyindən Lent.az-ın sorğusuna cavab olaraq bildirilib ki, ali təhsil müəssisələrinin maliyyə dayanıqlığını təmin etmək üçün gələcəkdə ali təhsil müəssisələrinin yenidən strukturlaşdırılması, ali təhsil müəssisələrinin şəbəkəsinə yenidən baxılması mümkün ola bilər.

Məlumatda deyilir ki, optimallaşdırma daha çox təhsilin keyfiyyətinin, səmərəliliyinin artmasına xidmət edən bir proses olacaq: “Optimallaşdırma Azərbaycanda təhsil inkişafının yeni yol xəritəsini müəyyən edəcək. Bu xəritə ali təhsilin sovetlərdən qalmış libasını yeni dünya reallıqlarına uyğun formalaşdıracaq. Eyni zamanda klassik universitet modelinin dəyişdirilməsi gözlənilir. Buna misal olaraq, elm haqqında qəbul olunmuş yeni qanuna əsasən Təhsil Nazirliyinin birbaşa tövsiyəsi ilə tədqiqat universitetlərinin yaradılmasını göstərmək olar.

Yəni bir-birini təkrar edən ixtisasları, kafedraların, təxminən eyni ixtisasları tədris edən fakültələrin birləşdirilməsi diqqətdə duran məsələlərdir. Optimallaşdırma ilə bağlı məqam Azərbaycan Respublikasında təhsilin inkişafı üzrə Dövlət Strategiyasında da əsas xətt kimi nəzərdə tutulan məsələdir. Bu təhlil olunur və Azərbaycanda fəaliyyət göstərən ali ya orta ixtisas təhsili müəssisələrinin zamanın çağırışlarına necə cavab verməsi öyrənilir”.

Məlumatda qeyd olunub ki, bu istiqamətdə əsas diqqət təhsil müəssisəsində idarəetmənin daha sistemli aparılması və resursların səmərəli istifadəsinə və nəticə olaraq da keyfiyyətin təminatına yönəlir : “Bu, optimallaşdırmanın ana fəlsəfəsidir. Təhsildə optimallaşdırmanın aparılması ilk növbədə resursların səmərəli icra olunmasına nəzarət etmək, eyni zamanda təşkilatı struktur baxımından optimal qərarlar qəbul etmək üçün bir alətdir. Təhsil Nazirliyi son üç il ərzində optimallaşdırma ilə bağlı sistemli fəaliyyət həyata keçirib. Məsələn, Azərbaycan Müəllimlər İnstitutunun bir neçə filialı fəaliyyətini dayandırıb və Müəllimlər İnstitutu Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinə birləşdirilib.

Eləcə də, bu il ərzində orta ixtisas təhsili müəssisələri ilə bağlı optimallaşdırılması gerçəkləşib və bir neçə orta ixtisas təhsili müəssisəsi ali təhsil müəssisələrinin tərkibinə qoşulub.

Bundan başqa, hazırda ilk peşə ixtisas təhsil müəssisələrinin optimallaşdırılması həyata keçirilir. Bakı və Gəncədə fəaliyyət göstərən 32 ilk peşə ixtisas təhsili müəssisələri 13 regional peşə təhsil mərkəzləri kimi formalaşdırılıb”.

Təhsil Nazirliyindən bildirilib ki, optimallaşdırma keyfiyyət təminatı üçün əlavə resurslar xərcləmədən bütün imkanları səfərbər etməyə və nəticə etibarilə keyfiyyəti artırmağa xidmət edir: “Prezident İlham Əliyevin sədrliyi ilə 2016-cı ilin 9 ayının yekunlarına həsr olunmuş müşavirədə çıxış edən təhsil naziri Mikayıl Cabbarov deyib ki, hazırda ali təhsil müəssisələri elmə ayrılan dövlət büdcəsindən maliyyələşdirilmir. Universitetlərin yeganə maliyyə mənbəyini təhsil haqları təşkil edir. Elmi fəaliyyətlə məşğul olanların yarısının ali təhsil müəssisələrində çalışdığını nəzərə alaraq dövlət tərəfindən elmə ayrılan vəsait bölgüsündə universitetlərin də iştirak etmək hüququnun tanınması vacibdir. Bu da elmə ayrılan vəsaitin optimallaşdırılması və ali təhsil müəssisələrinin bu vəsaitdən səmərəli istifadə etməsi üçün bir notdur. Büdcə vəsaitinin daha səmərəli xərclənməsi bu gün ali təhsil müəssisələri üçün bir nömrəli vəzifədir”.